قوانین سقط جنین در لبنان؛ ناکارآمد و مرگبار
آدریانا اسمیت؛ مرگ مغزی، اما همچنان زندانیِ قانونِ ضدسقط جنین
۲۶ اردیبهشت ۱۴۰۴
موانع اقتصادی و اجتماعی، عامل اصلی کاهش نرخ باروری در جهان
۲۲ خرداد ۱۴۰۴
زاگاه- «یک هفته کامل خونریزی داشتم. احساس ضعف زیادی داشتم و از حال می‌رفتم، و می‌ترسیدم که بمیرم. برای این عمل ۵۰۰ دلار پرداخت کردم. فکر می‌کردم وضعیتیم خیلی مشخص است و از اینکه کسی متوجه شود و به پلیس گزارشم کند، وحشت داشتم. بنابراین جرات نکردم پیش دکتر دیگری بروم.»
جسیکا تجربه وحشتناکش را در یکی از کلینیک‌های زیرزمینی برج حمود، واقع در حومه بیروت، به یاد می‌آورد. وقتی به دوست پسرش گفت که باردار است، او «واقعاً فقط گفت که خیلی حال‌بهم‌زن است که نتوانستم بدنم را کنترل کنم!»
جسیکا سقط جنین‌اش را به مدت سهسال از خانواده مسیحی مذهبیاش پنهان کرد و به تنهایی از اتفاقی که به سلامت روانش آسیب جدی وارد کرده بود، رنج برد. مدت کوتاهی بعد، او به دلیل اقدام به خودکشی به یک مرکز روان‌پزشکی در بیروت منتقل شد.
جسیکا، که نامش به دلایل امنیتی تغییر داده شده است، تنها مورد نیست. داستان او شبیه به تجربیات بی‌شمار از زنان لبنانی است که به طور مخفیانه به دنبال سقط جنین ناامن در لبنان می‌گردند.
ترس جسیکا از شرمساری اجتماعی و پیگرد قانونی باعث شد تامانند بسیاری از زنان دیگر، به دنبال مراقبت‌های پس از سقط جنین که به شدت به آن نیاز داشت، نرود.
دکتر هاشم بارود، متخصص زنان و زایمان لبنانی، می‌گوید: « زنان راحت‌تر هستند که سقط جنین کنند و با پیامدهای روانی آن کنار بیایند تا اینکه رابطه جنسی و استفاده از روش‌های پیشگیری از بارداری خارج از ازدواج را توجیه کنند.»
ایمانه، که نامش نیز برای حفظ امنیتش تغییر داده شده است، در ابتدا قرص سقط جنین مصرف کرد اما این روش برای او موثر نبود. بنابراین ناچار به جراحی شد. دکتر برای بیهوشی پول بیشتری درخواست کرد که او توان پرداخت آن را نداشت، بنابراین بدون بیهوشی تحت عمل جراحی قرار گرفت. وقتی پس از آن دچار عوارض شد، دکتر از ویزیت دوباره او خودداری کرد. او که به دلیل پیامدهای قانونی از مراجعه به پزشک دیگری وحشت داشت، در نهایت موضوع را به پدرش گفت و تا سالها حمایت عاطفی او را دریافت کرد، هرچند هرگز جرات نکرد تا این موضوع را با مادرش در میان بگذارد.
اما سقط جنین فقط در روابط خارج از ازدواج اتفاق نمیافتد. سالی ۲۱ ساله، هشتماه از نامزدی‌اش گذشته بود که متوجه بارداری‌اش شد. او و نامزدش خانهای خریده و در تدارک آماده کردن آن برای شروع زندگی مشترک بودند، اما هنوز تاریخ ازدواج مشخص نبود.
سالی می‌گوید: « به من گفت که هرچه زودتر درباره این موضوع (بارداری و نیاز به ازدواج) فکر می‌کند. بعد از دو روز که هیچ پاسخی از او نگرفتم، با او تماس گرفتم. او از من خواست که از شر جنین خلاص شوم.»
علی‌رغم گریه‌ها و التماس‌هایش، نامزدش کوتاه نیامد. او گفت: «نمی‌دانم، حتی مطمئن نیستم که بچه مال من است.»
سالی ادامه داد: «افسرده شده بودم. نمی‌فهمیدم او چه می‌گوید، که بچه مال او نیست. بعد به من گفت، «شاید به من خیانت کرده‌ای.»
سالی در نهایت سقط جنین را انجام داد. آن‌ها توافق کردند که نامزدش او را در مراجعه به پزشک همراهی کند و هزینه عمل را بپردازد. او می‌گوید که نامزدش برای دسترسی به سقط جنین غیرقانونی به اون کمک زیادی کرد، اما رابطه‌شان اندکی پس از عمل به پایان رسید.
مردان اغلب نقش پررنگی در تأثیرگذاری یا وادار کردن زنان به انجام سقط جنین دارند، در روند تصمیم‌گیری حضور دارند اما از پیچیدگی‌ها و پیامدهای آن برای زنان آگاه نیستند.
طارق، یک تکنسین لبنانی است که باور ندارد زنان پس از انجام سقط جنین دچار عوارض جسمی یا روانی می‌شوند. او می‌گوید:« فکر نمی‌کنم برایشان مشکلی ایجاد شود. چرا باید مشکل داشته باشند؟» او همچنین معتقد است که همیشه مسئولیت استفاده از روش‌های پیشگیری از بارداری بر عهده زنان است.
به گفته ملیسا غزاله، هنرمند لبنانی، شرکای مرد — و گاهی حتی پزشکان — اغلب بارداری، روش‌های پیشگیری و سقط جنین را به‌طور کامل موضوعاتی زنانه می‌دانند. مردان زنان را برای بارداری ناخواسته سرزنش می‌کنند، اما همیشه می‌خواهند در روند تصمیم‌گیری نقش اصلی را داشته باشند.
آیا در مورد تجربه نزدیک به مرگش می‌گوید. این زن ۲۳ ساله که از ازدواج موقتش باردار شده بود به کمک خواهرش توانست پزشکی پیدا کند و به بارداری‌اش خاتمه دهد. او می‌گوید: «وقتی وارد کلینیک شدم، از مرگ می‌ترسیدم. خواهرم را بغل کردم و التماس کردم، ‘مراقب خودت و بچه‌هایت باش، و یک بغل بزرگ از طرف من به مامان بده… و لطفاً به او نگو که من چطور مرده‌ام.’ خواهرم شروع به گریه کرد.»
خطرات محروم کردن زنان از خدمات سقط جنین
یک متخصص زنان در بیروت که نخواست نامش فاش شود، می‌گوید که هر ماه سه تا چهار سقط جنین انجام می‌دهد و ۳۰ تا ۴۰ درصد از بیمارانش از کشورهای عربی دیگر می‌آیند.
او می‌گوید که اگر فقط یکی از طرفین با سقط جنین موافق نباشد، این عمل را انجام نمی‌دهد. اگر زوج‌های جوان و مجرد به او مراجعه کنند، قبول می‌کند. اما زنان متأهلی که ممکن است از مردانی غیر از همسرانشان باردار شده باشند را رد می‌کند. او می‌گوید: «این اشتباه خودشان است.»
کریستینا (که نام واقعی او نیست) ۱۳ سال است که ازدواج کرده و سه فرزند دارد که سن آن‌ها ۳، ۱۱ و ۱۲ سال است. او دو بار سقط جنین انجام داده است. «قبل از اینکه دختر کوچکم را داشته باشم، باردار شدم. موضوع را به شوهرم گفتم، او اجازه نداد که جنین را نگه دارم چون بیکار بود.»
دکتر فیصل الکاک، نایب رئیس FIGO و مدیر برنامه WISH در دانشگاه آمریکایی بیروت (AUB)،پیامدهای خطرناک ناشی از روش‌های غیرقانونی و نادرست سقط جنین برای زندگی زنان، را از نزدیک مشاهده کرده است.
دکتر الکاک می‌گوید: «یک‌بار بیماری داشتم که تحت عمل تخلیه کیسه بارداری قرار گرفته بود، اما این کار به‌درستی انجام نشده بود و او به مدت ۲۰ روز خونریزی داشت. همچنین مواردی از عفونت‌های جدی یا تخلیه ناقص رحم وجود دارد. ما گاهی مجبوریم باروری و یا جان زنان را نجات دهیم.»
زنان لبنانی همچنین شرایط به‌شدت غیرحرفه‌ای و غیراخلاقی سقط جنین‌های مخفیانه و چگونگی انجام آن‌ها شرح داده‌اند. برخی حتی تجربه آزار جنسی از سوی پزشکان را در طول یا بعد از عمل داشتند.
یکی از زنان می‌گوید برای انجام سقط جنین در یک محله فقیرنشین بیروت ۵۰۰ دلار از دوستانش قرض گرفت. «تنها چیزی که نشان می‌داد اینجا یک کلینیک است، تابلوی کاغذی روی در بود.»
او می‌گوید: «بعد از عمل، دکتر با من تماس می‌گرفت و مرتب مزاحم می‌شد.»
نیاز به آموزش جنسی
دکتر مونا هاشم بارود، متخصص زنان می‌گوید: «زنان در میان خودشان ایده‌های نادرستی درباره روش‌های پیشگیری از بارداری و مسائل جنسی به اشتراک می‌گذارند. مادران نیز اطلاعات غلطی به دخترانشان می‌دهند.» او ادامه می‌دهد: «برای مثال، در لبنان زنان فکر می‌کنند که مصرف قرص‌های ضدبارداری می‌تواند منجر به ناباروری شود. من بیمارانی داشته‌ام که تا هفت یا هشت‌بار سقط جنین کرده‌اند. برخی زنان آگاهی کافی ندارند. برخی دیگر هم توسط متخصص زنان خود به‌خوبی آگاه نشده‌اند.»
هاشم بارود به اروپا اشاره کرد، جایی که پزشکان موظفند خطرات مرتبط با سقط جنین و رابطه جنسی بدون محافظت را برای بیماران خود توضیح دهند. اما در جامعه‌ای پدرسالارانه مانند لبنان، جایی که همچنان باکرگی زن اغلب به‌عنوان باارزش‌ترین دارایی او تلقی می‌شود، زنان حاضرند سلامت خود را به خطر بیندازند تا از آبرویشان محافظت کنند.
او می‌گوید: «در ۳۰ سال فعالیت حرفه‌ای، دیده‌ام که طرز فکرها همزمان هم پیشرفت کرده و هم در جا زده است.» او ادامه می‌دهد: «مثلاً در یک روز ممکن است یک زن جوان بسیار آزاداندیش را ببینم که برای معاینه مراجعه کرده چون رابطه جنسی فعال دارد، اما درباره قرص‌های ضدبارداری سوالی نمی‌پرسد. بلافاصله بعد از آن، زنی را معاینه می‌کنم که کاملاً مطیع است و به شدت تحت تأثیر طرز فکرهای قدیمی قرار دارد. در برخی مناطق لبنان، همچنان جنایت‌های مبتنی بر ناموس وجود دارد. پیشرفت فرهنگی و فکری تنها در طبقات بسیار مرفه اتفاق افتاده است.»
برخی از نگران‌کننده‌ترین موارد سقط جنین مربوط به دختران جوان مدرسه‌ای است که به دلیل نداشتن استقلال مالی و عدم دریافت آموزش جنسی مناسب، درک یا کنترلی بر سلامت جنسی خود ندارند. این گروه به‌ویژه در معرض سوءاستفاده جنسی، آزار جنسی و باج‌گیری قرار دارند.
هیام، یک پزشک زن از جنوب لبنان، داستان دختری را به یاد آورد که با کیف مدرسه‌اش به کلینیک او مراجعه کرده بود. این دختر ۱۶ یا ۱۷ ساله، دو ماه بود که پریود نشده بود.
هیام می‌گوید: «مادرش را می‌شناختم، فرد محترمی بود.» او ادامه داد: «به او توضیح دادم که باردار است. او وحشت‌زده بود. به من التماس کرد که به او کمک کنم. گفت که ممکن است مادرش او را بکشد.»
او اضافه کرد: «احساس می‌کنی او مثل دختر خودت است. من باعث شدم که او خیلی گریه کند. نمیخواستم دوباره وارد رابطه جنسی شود.» گاهی اوقات، هیام در بازار با آن دختر روبرو می‌شود. «سرش را پایین می‌اندازد. احساس شرم می‌کند.»
لبنان فاقد آموزش جامع جنسی (CSE) در برنامه‌های درسی مدارس است. یک مطالعه در سال ۲۰۲۱ که برای ارزیابی سطح آگاهی و دانش مربوط به سلامت جنسی و باروری (SRH) در میان زنان مجرد ساکن لبنان انجام شد، نشان داد که تنها ۸.۸ درصد از شرکت‌کنندگان دانش کافی داشتند.
بالاترین سطح آگاهی مربوط به بارداری (۸۸٪) بود و کمترین میزان آگاهی مربوط به روش‌های پیشگیری از بارداری (۱۳.۵٪) بود. مراجعه به متخصص زنان نیز تأثیری بر سطح کلی آگاهی نداشت.
مبنای قانونی جرم‌انگاری سقط جنین در لبنان
سقط جنین در لبنان جرم‌انگاری شده است. جرم‌انگاری سقط جنین نه در یک، نه دو، بلکه هشت ماده از قانون مجازات (ماده‌های ۵۳۹ تا ۵۴۶) آمده است که — به‌طور اصولی — سقط جنین را تحت هر شرایطی به‌جز برای نجات جان زن باردار ممنوع می‌کند.
دامنه این ممنوعیت، گسترده و شامل همه افراد درگیر است. این قانون نه تنها زنان را مورد پیگرد قرار می‌دهد، بلکه پزشک/متخصص و پرستارانی که به انجام «عمل مجرمانه» کمک کرده‌اند، آن را مشاهده کرده یا بدون گزارش دادن به مقامات محلی و انجام اقدامات لازم مطابق با قانون، اجازه وقوع آن را داده‌اند نیز مجازات می‌کند.
تحت قانون مجازات، تمام اعمال زیر ممنوع و قابل مجازات هستند:
- فروش موادی که برای القای سقط جنین استفاده می‌شوند.
- انتشار اطلاعات درباره سقط جنین یا روش‌هایی که برای تسهیل آن استفاده می‌شود.
- فروش یا داشتن وسایلی که برای انجام سقط جنین طراحی شده‌اند.
- معاونت و تشویق: افرادی که به زنان در انجام سقط جنین کمک می‌کنند یا آن‌ها را به این کار تشویق می‌کنند، به یک تا سه سال حبس محکوم می‌شوند، در حالی که خود زن به حبس از شش ماه تا سه سال محکوم می‌شود.
- تحریک یا تشویق زن به انجام سقط جنین.
مجازات تعیین شده توسط قانون، شامل حبس از شش‌ماه تا سه سال برای فرد اصلی (زن که سقط جنین را انجام می‌دهد) و یک تا سه سال برای فرد کمک‌کننده یا تحریک‌کننده (پزشک) است.
ماده ۵۴۵ قانون مجازات یک استثنا یا شرایط تخفیف‌دهنده مجازات را تعیین می‌کند که شامل مواردی است که زنی برای «حفظ آبرو» سقط جنین انجام می‌دهد، بدون اینکه به طور دقیق مشخص شود که این عبارت چه معنایی دارد.
خطرناک‌ترین بخش این استثنا نقض آشکار خودمختاری بدنی، رضایت و تمامیت جسمی است: بهره‌مندی از عذر تخفیف‌دهنده شامل افرادی نیز می‌شود که برای حفظ آبروی یکی از اعضای خانواده یا بستگان به سقط جنین کمک می‌کنند، چه با رضایت زن و چه بدون آن. این به این معناست که ممکن است یک پزشک از مجازات قانونی برای انجام سقط جنین بر روی زنی برای «حفظ آبرو» بدون رضایت او معاف شود.
در حال حاضر، سقط جنین درمانی بر اساس شرایط مشخص‌شده در ماده ۳۲ قانون اخلاق پزشکی مجاز است. این قانون تصریح می‌کند که پزشک معالج باید با دو پزشک دیگر که همچنین معاینه پزشکی زن را انجام داده‌اند مشورت کند، و همه آن‌ها باید توافق داشته باشند که تنها از طریق این عمل می‌توان جان زن را نجات داد.
بر اساس داده‌های جهانی جدید، از هر چهار بارداری در جهان، یکی به سقط جنین ختم می‌شود — حدود ۵۶ میلیون در سال — که نشان می‌دهد جرم‌انگاری سقط جنین باعث کاهش تعداد آن نمی‌شود.
سازمان جهانی بهداشت (WHO) همچنین گزارش داده است که نرخ سقط جنین‌های ناامن در کشورهایی که قوانین محدودکننده سقط جنین دارند، چهار برابر بیشتر از کشورهایی است که سقط جنین در آن‌ها قانونی است. پیگرد قانونی و محدودیت‌هایی که زنان و دختران با آن مواجه هستند، به‌ویژه آن‌هایی که در مناطق روستایی فقیر زندگی می‌کنند، آن‌ها را به سوی سقط جنین‌های غیرقانونی و ناامن سوق می‌دهد که هر سال جان هزاران زن را به خطر می‌اندازد.
عدم آگاهی از روش‌های پیشگیری از بارداری و افزایش بارداری‌های ناخواسته
در سطح جهان، بیش از ۲۱۸ میلیون زنِ در سن باروری در کشورهای کم‌درآمد و با درآمد متوسط زندگی می‌کنند که از روش‌های مدرن پیشگیری از بارداری استفاده نمی‌کنند. در کشورهای با کمترین درآمد، تقریباً نیمی (۴۶٪) از زنانی که نمی‌خواهند باردار شوند، از روش‌های مدرن پیشگیری از بارداری استفاده نمی‌کنند یا از روش‌های سنتی — مانند پرهیز دوره‌ای یا روش خروج — استفاده می‌کنند که آن‌ها را در معرض ریسک بارداری‌های ناخواسته قرار می‌دهد.
با توجه به اینکه لبنان در حال حاضر با بزرگترین و نگران‌کننده‌ترین بحران اقتصادی خود از زمان جنگ داخلی در سال ۱۹۷۵ مواجه است، زنان لبنانی که در فقر زندگی می‌کنند و زنان پناهجوی سوری و فلسطینی به دلیل کمبود گزینه‌های برنامه‌ریزی خانواده، بیشتر در معرض بارداری‌های ناخواسته قرار دارند.
در لبنان، قیمت یک سقط جنین غیرقانونی بین ۱۵۰ تا ۲۴۰۰ دلار متغیر است. بنابراین تنها کسانی امکان این کار را دارند که سطحی از رفاه اقتصادی را داشته باشند.
دکتر زینا فتاح‌الله، استاد سابق دانشگاه آمریکایی بیروت (AUB)، سقط جنین در لبنان را به‌عنوان «امتیاز» و نه یک حق توصیف می‌کند، زیرا دسترسی به عمل سقط جنین به سرمایه اجتماعی زن، شبکههایش، مهارت‌های مذاکره، وضعیت تأهل و پیشینه اجتماعی-اقتصادی او بستگی دارد.
به گفته دکتر بلا گاناترا، دانشمند سازمان جهانی بهداشت (WHO)،«سالانه تقریباً ۳۰۰ میلیون دلار برای درمان عوارض ناشی از سقط جنین‌های ناامن هزینه می‌شود.»
زنان از یک حق بنیادین انسانی محروم می‌شوند
اگر همه زنان به روش‌های مدرن پیشگیری از بارداری دسترسی داشته باشند و همه زنان باردار مراقبت‌هایی را دریافت کنند که با استانداردهای بین‌المللی مطابقت داشته باشد، تخمین زده می‌شود که بارداری‌های ناخواسته، سقط جنین‌های ناامن و مرگ‌ومیرهای مادرانه حدود دو سوم کاهش می‌یابد.
به عبارت دیگر، لبنان باید اهمیت بیشتری به بهبود سلامت و حقوق جنسی و باروری (SRHR) زنان خود بدهد، و اطمینان حاصل کند که مشاوره‌های پزشکی برای همه زنان، بدون توجه به پیشینه‌های اجتماعی-اقتصادی‌شان، در دسترس و مقرون‌به‌صرفه است.
علاوه بر این، آموزش جامع جنسی باید در برنامه‌های درسی مدارس گنجانده شود تا زنان جوان بتوانند تصمیمات آگاهانه بگیرند و از خود در برابر بارداری‌های ناخواسته و عفونت‌ها یا بیماری‌های مقاربتی محافظت کنند.
منبع: Beirut Today
