موانع اقتصادی و اجتماعی، عامل اصلی کاهش نرخ باروری در جهان
قوانین سقط جنین در لبنان؛ ناکارآمد و مرگبار
۲۰ خرداد ۱۴۰۴
زاگاه – گزارش جدید صندوق جمعیت سازمان ملل متحد (UNFPA) که روز سه‌شنبه (۱۰ ژوئن ۲۰۲۵) تحت عنوان «وضعیت جمعیت جهان» منتشر شد، یافته‌های مهمی را در مورد دلایل کاهش نرخ باروری در سراسر جهان آشکار کرده است. این گزارش برخلاف ادعای برخی دولت‌های راستگرا که کاهش نرخ باروری را به عدم تمایل ذاتی افراد به فرزندآوری نسبت می‌دهند، نشان می‌دهد که در واقع، بسیاری از افراد تمایل شدیدی به داشتن فرزند دارند، اما موانع ساختاری و اجتماعی آن‌ها را از این خواسته بازمی‌دارد.
UNFPA در این گزارش هشدار داده است که افزایش هزینه‌های زندگی، ناامنی‌های ناشی از جنگ‌ها و بحران‌های اقلیمی، و حتی نبود شریک مناسب، از جمله دلایلی هستند که افراد را از «آزادی تشکیل خانواده» محروم کرده‌اند. این یافته‌ها بر لزوم تغییر رویکرد دولت‌ها از سیاست‌های سرزنش‌گرانه به سمت حمایت‌های همه‌جانبه تأکید می‌کند.
موانع اقتصادی؛ اصلی‌ترین بازدارنده فرزندآوری
بر اساس یک نظرسنجی آنلاین که توسط سازمان ملل متحد و مؤسسه YouGov در بیش از ۱۰۰ کشور انجام شده است، محدودیت‌های مالی به عنوان مهم‌ترین عامل در کاهش نرخ باروری شناخته شده‌اند:
- ۳۹٪ از پاسخ‌دهندگان در سراسر جهان اعلام کرده‌اند که محدودیت‌های مالی، دلیل اصلی ناتوانی آن‌ها در داشتن تعداد فرزندان دلخواهشان است. این موارد شامل هزینه‌های گزاف بزرگ کردن فرزند، ناامنی شغلی، و مسکن گران‌قیمت می‌شود.
- این مسئله در کشورهای مختلف شدت متفاوتی دارد. برای مثال، در کره جنوبی که پایین‌ترین نرخ باروری در جهان را به ثبت رسانده (۰.۷۲ در سال ۲۰۲۳)، ۳ نفر از هر ۵ نفر (معادل ۶۰٪) محدودیت‌های مالی را مانعی جدی برای فرزندآوری عنوان کرده‌اند. با وجود سیاست‌های تشویقی گسترده، دولت این کشور هنوز نتوانسته است روند کاهشی نرخ باروری را تغییر دهد.
- در مقابل، تنها ۱۹٪ از پاسخ‌دهندگان در سوئد چنین نظری داشتند؛ کشوری که والدین از ۴۸۰ روز مرخصی با حقوق برای هر کودک برخوردارند و حتی می‌توانند بخشی از آن را به پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها منتقل کنند. با این حال، جالب است که نرخ تولد در سوئد نیز همچنان از پایین‌ترین‌ها در جهان است، که نشان می‌دهد پیچیدگی مسئله فراتر از تنها حمایت‌های مالی است.
نگرانی از آینده و ناامنی شغلی
عوامل دیگری نیز در تصمیم‌گیری برای داشتن فرزندان کمتر نقش دارند:
- ۲۱٪ از پاسخ‌دهندگان به ناامنی شغلی به عنوان مانعی برای فرزندآوری اشاره کرده‌اند.
- ۱۹٪ نیز ترس از آینده، از جمله تغییرات اقلیمی، جنگ‌ها و بی‌ثباتی‌های جهانی را دلیل عدم تمایل به فرزندآوری یا داشتن فرزندان کمتر دانستند. این نشان می‌دهد که احساس امنیت کلی، فراتر از امنیت مالی مستقیم، در تصمیم‌گیری افراد تأثیرگذار است.
نابرابری جنسیتی در مسئولیت‌های خانگی
یکی از نکات کلیدی این گزارش، برجسته کردن نقش نابرابری‌های جنسیتی است:
- ۱۳٪ از زنان و ۸٪ از مردان، تقسیم ناعادلانه کارهای خانه و مسئولیت‌های مراقبت از فرزندان را عاملی برای داشتن فرزندان کمتر از حد دلخواهشان عنوان کردند. این آمار نشان می‌دهد که زنان به دلیل بار سنگین‌تر مسئولیت‌های خانگی، بیش از مردان از فرزندآوری بیشتر بازداشته می‌شوند.
ناباروری؛ سهمی کمتر از انتظار
برخلاف تصور رایج، ناباروری یا دشواری در بارداری سهم کمتری در کاهش نرخ باروری داشته است:
- تنها ۱۲٪ از پاسخ‌دهندگان، ناباروری یا دشواری در بارداری را دلیل نداشتن تعداد فرزندان مورد نظر خود دانستند. این امر نشان می‌دهد که موانع اجتماعی و اقتصادی به مراتب مهم‌تر از چالش‌های پزشکی در این زمینه هستند.
آینده جمعیت جهان و نیاز به رویکردی نوین
این نظرسنجی نشان می‌دهد که در بیش از نیمی از کشورهای شرکت‌کننده، نرخ باروری به کمتر از ۲.۱ تولد به ازای هر زن رسیده است؛ نرخی که برای حفظ ثبات جمعیتی (بدون نیاز به مهاجرت) لازم است. پیش‌بینی‌های سازمان ملل نیز نشان می‌دهد که با ادامه این روند، نرخ باروری تا سال ۲۱۰۰ به حدود ۱.۸ خواهد رسید.
ادامه روند کاهش جمعیت در سال‌های اخیر، زنگ هشدار را برای بسیاری از کشورها به صدا درآورده است. چالش‌هایی مانند کاهش نیروی کار و توقف نوآوری‌ها، افزایش فشار بر سیستم‌های مراقبت از سالمندان و افزایش نابرابری جنسیتی و اقتصادی از جمله نگرانی‌هایی است که بسیاری از حکومت‌ها را واداشته تا با اتخاذ سیاست‌های تشویقی و یا حتی تنبیهی و سختگیرانه بر حق پایان خودخواسته بارداری، تلاش کنند تا نرخ باروری را افزایش دهند. سیاست‌هایی که تاکنون ناموفق بوده‌اند.
بسیاری از کنشگران و مدافعان حقوق باروری معتقدند سیاست‌های حکومت‌ها نباید تنها در راستای داشتن فرزندان بیشتر باشد، بلکه می‌بایست جهانی بسازیم که فرزندآوری، به‌ویژه برای زنان، امری ممکن و انتخابی آگاهانه باشد. برای رسیدن به این امر، می‌بایست تمامی سیاست‌گذاری‌ها در راستای مرکزیت دادن به خودمختاری زنان باشد. حذف موانع باروری، دسترسی به روش‌های پیشگیری از بارداری و آموزش جنسی جامع، و به طور کلی تمرکز بر عدالت باروری به جای صرفاً افزایش نرخ تولد، می‌بایست در دستور کار قرار گیرد.
این گزارش تأکید می‌کند که هیچ عامل واحدی به تنهایی نمی‌تواند کاهش نرخ زادوولد را توضیح دهد. چالش امروز نتیجه سال‌ها سیاست‌های غلطی است که به افزایش فقر و کاهش سیاست‌های رفاهی منجر شده است. یافته‌های نظرسنجی سازمان ملل بر نیاز به سیاست‌گذاری‌های چندوجهی و دقیق تأکید می‌کنند؛ سیاست‌هایی که باید ناامنی اقتصادی، نابرابری جنسیتی، نبود حمایت اجتماعی، و دسترسی به مراقبت‌های بهداشتی باروری را هدف قرار دهند—نه اینکه افراد را به خاطر انتخاب‌های شخصی‌شان سرزنش کنند.
