قرص سقط جنین؛ از آزمایشگاه تا ابزار مقاومت فمینیستی

زاگاه- توسعه قرص سقط جنین نقطه عطفی در تاریخ سلامت باروری به شمار می‌رود؛ راهی ایمن، مؤثر و غیرتهاجمی که به افراد باردار این امکان را داد تا بدون نیاز به مداخله جراحی، به‌طور ایمن به بارداری ناخواسته‌شان پایان دهند. اما این دستاورد بزرگ پزشکی، صرفاً زاییده یک آزمایشگاه یا یک کشف علمی نبود. آنچه این قرص را به ابزاری در دست زنان در سراسر جهان تبدیل کرد، دهه‌ها مبارزه فمینیستی و مقاومت در برابر سرکوب دولتی و اجتماعی بود.

اختراع میفپریستون (RU-486)

اولین داروی اصلی در ترکیب قرص سقط جنین، میفپریستون است که در سال ۱۹۸۰ توسط شرکت داروسازی فرانسوی Roussel-Uclaf و تحت رهبری علمی دکتر اتین-امیل بایولی، زیست‌شیمی‌دان برجسته فرانسوی، توسعه یافت. بایولی در حال مطالعه روی هورمون‌ها، به‌ویژه پروژسترون که هورمونی حیاتی برای ادامه بارداری است، بود که متوجه شد با مسدود کردن گیرنده‌های پروژسترون می‌توان به‌طور ایمن به بارداری در مراحل اولیه پایان داد.

این ترکیب جدید به نام RU-486 (شماره ۴۸۶ شرکت Roussel-Uclaf) نام‌گذاری شد و خیلی زود، آزمایش‌های بالینی، اثرگذاری آن را در سقط جنین در سه‌ماهه اول بارداری تأیید کردند. در سال ۱۹۸۸، فرانسه به‌عنوان نخستین کشور، استفاده از میفپریستون برای سقط را تأیید کرد — تصمیمی که با استقبال گروه‌های مدافع حقوق زنان و مخالفت شدید لابی‌های ضدسقط همراه شد.

میزوپروستول: کشف دوم

ترکیب دوم در پروتکل سقط دارویی، میزوپروستول است — دارویی که در دهه ۱۹۷۰ توسط شرکت آمریکایی Searle Laboratories برای درمان زخم معده ساخته شد. بعدها مشخص شد که این دارو می‌تواند انقباضات رحمی ایجاد کند و در نتیجه، در ترکیب با میفپریستون برای تکمیل فرآیند سقط مؤثر واقع شود.

ترکیب این دو دارو، در بیش از ۹۵٪ موارد برای بارداری‌های زیر ۱۰ هفته مؤثر بوده است. این رژیم دو مرحله‌ای (ابتدا میفپریستون و سپس میزوپروستول) امروز به عنوان استاندارد طلایی سقط دارویی در سراسر جهان شناخته می‌شود و مورد تأیید سازمان جهانی بهداشت (WHO) است و  همچنین در فهرست داروهای ضروری این سازمان قرار دارد.

از آزمایشگاه تا دسترسی جهانی

در حالی که دانشمندانی مانند بایولی زیربنای علمی این روش را فراهم کردند، این فعالان فمینیست و مدافعان حقوق باروری بودند که نقش حیاتی در دسترس‌پذیر شدن قرص‌های سقط جنین در سراسر جهان ایفا کردند.

سازمان‌هایی مانند Women on Waves، Women Help Women و Médecins du Monde به پخش قرص‌های سقط جنین در کشورهای دارای محدودیت قانونی کمک کردند، به زنان درباره نحوه استفاده ایمن آموزش دادند و برای اصلاح قوانین تلاش کردند.

در بسیاری از نقاط جهان — به‌ویژه جایی که سقط جنین قانونی نیست — این قرص‌ها برای بسیاری از زنان نقشی حیاتی و نجات‎بخش ایفا کرده‎اند، و به آنان امکان می‌دهند تا با حفظ حریم شخصی، ایمنی و اختیار، بر زندگی باروری خود کنترل داشته باشند.

پیوند علم و مبارزه فمینیستی

قرص سقط جنین صرفاً یک نوآوری پزشکی نیست، بلکه ابزاری سیاسی، اجتماعی و فمینیستی برای تحقق عدالت باروری و حق انتخاب زنان است. اختراع آن نشان داد که علم و فمینیسم می‌توانند در همکاری مستقیم، مرزهای سلطه پدرسالارانه بر بدن زنان را در هم بشکنند.

اگرچه اتین-امیل بایولی پایه علمی این دارو را بنا نهاد، اما این جنبش جهانی فمینیستی بود که در دهه‌های بعد برای تبدیل آن به ابزاری در دسترس برای همه زنان، به‌ویژه در کشورهای با محدودیت قانونی، مبارزه کرد.

از جمله چهره‌های برجسته این جنبش می‌توان به:

• ربکا گومپرتس (Rebecca Gomperts)، پزشک و فعال فمینیست هلندی و بنیان‌گذار سازمان Women on Waves اشاره کرد. او با استفاده از کشتی‌های درمانی، قرص‌های سقط جنین را به آب‌های بین‌المللیِ نزدیک کشورهایی با ممنوعیت دسترسی به سقط خودخواسته جنین منتقل می‌کرد تا زنان بتوانند در محیطی امن به آن دسترسی داشته باشند.
• آنتا یِنسِن (Annette Jensen) و دیگر فعالان سازمان Women Help Women، که نقش کلیدی در آموزش، مشاوره آنلاین و توزیع قرص‌های سقط در کشورهایی با قوانین محدودکننده ایفا کردند.
• Françoise Giroud و Simone Veil در فرانسه، که در دهه‌های ۷۰ و ۸۰ نقش مهمی در مشروعیت‌بخشی به حق سقط خودخواسته جنین ایفا کردند و فضای اجتماعی لازم برای تصویب و توزیع قانونی RU-486 در فرانسه را فراهم کردند.
• Loretta Ross و SisterSong در آمریکا، که از منظر عدالت باروری، بر نیاز به دسترسی برابر زنان رنگین‌پوست و کم‌درآمد به سقط ایمن و قانونی تأکید کردند.

همچنین سازمان‌هایی مانند Médecins du Monde، International Women’s Health Coalition و شبکه‌های همبستگی فمینیستی در آمریکای لاتین و جنوب آسیا، سال‌ها برای گسترش آموزش درباره سقط دارویی و مقابله با اطلاعات غلط و ننگ اجتماعی تلاش کرده‌اند.

در بسیاری از کشورها، زنان با خطر پیگرد قانونی، انگ اجتماعی و حتی خشونت مواجه‌اند، اما همین زنان، اغلب بطور پنهانی با شجاعت و حمایت از یکدیگر، قرص‌های سقط جنین را به جوامعشان رسانده‌اند.

قرص سقط جنین نه‌تنها نتیجه علم، بلکه ثمره مقاومت فمینیستی فرامرزی است — حرکتی که همچنان ادامه دارد، تا زمانی که همه افراد باردار، بدون ترس، شرم یا مانع، بتوانند در حق خودمختاری بدنی‎شان را پس بگیرند و دسترسی به خدمات سقط جنین قانونی و با حمایت نظام بهداشتی و درمانی کشورها باشد.