سقط جنین بدون مرز: پاسخی فمینیستی به قوانین سختگیرانه لهستان

زاگاه – «باورنکردنی‌ترین و بی‌نظیرترین تجربه زندگی من بود که ثابت می‌کند خواهران اگر متحد شوند از پس هر کاری برمی‌آیند.» این جمله را «مارا کلارک»، فعال حقوق زنان به من گفت‌. در ماه دسامبر سال ۲۰۱۹، سه ماه پیش از آنکه کرونا به عنوان پاندمی جهانی اعلام شود، در واکنش به قوانین سختگیرانه ضد سقط جنین خودخواسته در لهستان، گروهی از زنان تشکلی به نام «سقط جنین خودخواسته بدون مرز»[۱] راه‌اندازی کردند. این گروه تاکنون به ۲۲۰۰ زن کمک کرده تا به اطلاعات، بودجه و ابزار لازم برای سقط خودخواسته امن دسترسی پیدا کند. چه از طریق خرید اینترنتی قرص‌های سقط جنین و چه از طریق تسهیل سفر زنان به کشورهایی که قوانین منع سقط خودخواسته ندارند.

محدودیت‌های اعمال‌شده در دوران پاندمی و بسته شدن مرزها، فعالیت‌های این گروه را در معرض تهدید قرار داد. گروه‌های شدیدا محافظه‌کار در لهستان، از بحران کرونا برای پیشبرد دستور کار خود علیه سقط جنین خودخواسته استفاده کرده‌اند. اما این زنان سال‌ها در زمینه مبارزه برای حقوق باروری تجربه داشتند و می‌دانستند چطور باید اوضاع را تحت کنترل بگیرند.

از ایرلند تا لهستان

کلارک که در این حوزه تخصص دارد می‌گوید: «کمک کردن به زنان برای دسترسی به سقط خودخواسته تاریخچه‌ای بلندمدت دارد.» او اهل آمریکاست اما در بریتانیا زندگی می‌کند. در سال ۲۰۱۹، خیریه‌ای به نام «شبکه حمایتی برای سقط خودخواسته»[۲] راه‌اندازی کرد تا بودجه سفر زنان از ایرلند شمالی و جزیره من به انگلیس را تأمین کند. زنانی که به دنبال سقط خودخواسته امن و قانونی برای خاتمه دادن به بارداری بودند. انگلیس به نسبت دیگر کشورها، قوانین بازتری در خصوص سقط جنین اختیاری دارد و استراتژی گروه این بود که از این موضوع در جهت اهداف و منافع خود و علیه اعمال محدودیت‌های متحجرانه بر حق خودمختاری جسمی زنان استفاده کند. در سال ۲۰۱۸، رفراندوم سقط جنین خودخواسته در ایرلند، وضعیت را عوض کرد و به قانونی شدن سقط خودخواسته در سال ۲۰۱۹ منجر شد. این پیروزی بزرگی برای حق انتخاب زنان بود، که علی‌رغم کمپین‌سازی‌ها و تلاش‌های مستمر گروه‌های بین‌المللی ضد سقط جنین که در سراسر دنیا متحد شده بودند، تحقق پیدا کرد.

کلارک به خاطر می‌آورد که چند ماه پس از  رفراندوم، در کنفرانسی در فرانسه با عده‌ای دیگر از کنشگران مدافع حق سقط اختیاری از سازمان‌های متعدد سراسر اروپا ملاقات کرده است. او در این کنفرانس از حضار پرسیده: «حالا باید انرژی خود را به کدام سو هدایت و متمرکز کنیم؟ در مورد لهستان چه فکر می‌کنید؟» در ماه سپتامبر ۲۰۱۸، تعدادی از این زنان در ورشو دوباره با یکدیگر ملاقات کردند، به مناسبت روز جهانی سقط خودخواسته امن (۲۸ سپتامبر)[۳]، راهپیمایی کردند، پلاکارد به دست گرفتند و شعار دادند. همین روزها بود که ایده کلارک کم‌کم شکل گرفت.

«مارینا اسلایکوسکا»، کنشگر لتونیایی در هلند، یکی از زنانی بود که کلارک در ورشو ملاقات کرد. مانند بسیاری از دیگر زنانی که در حوزه حقوق باروری فعالیت می‌کنند، او روزها به عنوان یک زیست‌شناس شاغل است. آنها نگران بودند که آیا ایده شبکه‌سازی قابل اجرا است یا نه اما همه‌چیز خیلی سریع پیش رفت. در میانه‌های سال ۲۰۱۹، آنها جلسه‌ای کلیدی در آمستردام برگزار کردند که اساس سازمان سقط جنین خودخواسته بدون مرز در آن چیده شد. در طی دو روز، چیستی و چگونگی عملکرد این سازمان مشخص و برنامه‌ریزی شد. کلارک توضیح می‌دهد که در این جلسه هیچ‌گونه بحث و مخالفتی درنگرفت و حس همدلی خاصی در فضا جریان داشت. کلارک می‌گوید: «ما از بسترهای سیاسی و اقتصادی متفاوتی حول هدفی مشترک گرد هم آمدیم. ما متعهد شدیم که کمک به یک زن برای دسترسی به سقط خودخواسته امن، از هر کار دیگری برایمان مهم‌تر باشد، اولویت ما باشد.»

قوانین ضد سقط جنین در لهستان و مقاومت زنان

بعد از مالتا، لهستان سختگیرانه‌ترین قوانین اروپا را در خصوص سقط جنین خودخواسته دارد. با اصلاحات جدید قانونی، سقط جنین اختیاری در این کشور تنها در صورت بارداری حاصل از تجاوز و زنای با محارم و یا در صورت تهدید جانی برای زن مجاز است. پیش‌تر پایان خودخواسته بارداری در موارد نقص جنین نیز قانونی بود. تصویب و به اجرا گذاشتن قانون جدید در لهستان، برای روزهای متوالی اعتراضات سراسری و اعتصاب عمومی زنان را به دنبال داشت. اگرچه این اعتراضات گسترده، تنها برای مدتی اجرایی شدن قانون را به تعویق انداخت، در نهایت در ماه ژانویه سال ۲۰۲۰، قانون جدید اجرایی شد.

پیش‌تر در سال ۲۰۱۶ تلاش‌هایی قانونی توسط محافظه‌کاران در جهت محدودسازی دسترسی به سقط جنین خودخواسته صورت گرفته بود. در آن زمان، اعتراضات گسترده دوشنبه سیاه، توانست این تلاش‌ها را خنثی کند. در ماه آوریل که لایحه محدودسازی سقط خودخواسته به پارلمان ارائه شد، در نقاط مختلف کشور با رعایت پروتکل‌ها و فاصله اجتماعی، اعتراضات متعددی صورت گرفت. برای مثال مردم نمادها و نشانه‌های اعتصاب عمومی زنان را روی خودروهایشان نصب می‌کردند و یا معترضین با ماسک به خیابان آمدند و پلاکارد، پرچم و چتر به دست گرفتند.

در سال ۲۰۱۸، تنها حدود ۱۰۰۰ سقط خودخواسته قانونی در لهستان صورت گرفته است. این آخرین آمار رسمی در دسترس است که البته کنشگران حقوق زنان معتقدند قابل اعتماد نیست. «کارولینا ویکیویز» می‌گوید: «ما نمی‌دانیم سالانه چند سقط جنین در کشور رخ می‌دهد. ما فقط از تعداد مواردی که بیمارستان‌ها به وزارت بهداشت اطلاع می‌دهند خبر داریم. علاوه بر سقط‌های خودخواسته‌ای که در بیمارستان‌ها انجام می‌شود، تعداد زیادی سقط جنین نیز در کلینیک‌های خصوصی خارج از کشور به واسطه مصرف قرص یا از طرق ناامن و غیرقانونی انجام می‌شود. ویکیویز مانند کلارک در این حوزه تخصص دارد. او وکیل است و با سازمان «رویای سقط جنین»[۴] همکاری می‌کند.

این سازمان به دنبال اعتراضات دوشنبه سیاه در سال ۲۰۱۶ به راه افتاد تا به آگاهی‌بخشی بپردازد و گفت‌وگوی عمومی پیرامون سقط جنین خودخواسته را در کشور آغاز کند. ویکیویز می‌گوید به طور اتفاقی به کنشگری در این حوزه وارد شده است. او که به مدت ۱۰ سال به عنوان مشاور حقوقی برای فدراسیون زنان و تنظیم خانواده کار می‌کرد، توضیح می‌دهد که زنان تماس می‌گرفتند و درباره قرص‌های سقط جنین سوال می‌پرسیدند. منظور او قرص‌هایی است که زنان برای پایان دادن به بارداری پیش از هفته دوازدهم مصرف می‌کنند. این قرص‌ها از دهه‌ها پیش وجود داشته‌اند اما هنوز دسترسی به آنها دشوار است. حتی در کشورهایی مانند ایتالیا که مصرف آنها منع قانونی ندارد. اینجا بود که ویکیویز فهمید باید کاری بیش از مشاوره انجام بدهد و به طور مستقیم وارد عمل شود.

حمایت مجازی

«جاستینا ویدزینسکا» از دیگر کنشگران مدافع حق سقط جنین خودخواسته در لهستان است سابقه فعالیتش از کلارک و ویکیویز هم بیشتر است. او زنان را برای دسترسی به سقط خودخواسته امن حمایت و راهنمایی می‌کند. ماجرا برای او از ۱۴ سال پیش شروع شد. زمانی که خودش اقدام به سقط جنین خودخواسته کرد. او درباره این تجربه می‌گوید: «از بارداری ناخواسته ترسیده بودم و دچار حمله‌های عصبی می‌شدم. آگاه نبودم و کسی را نداشتم که با او صحبت کنم و راهنمایی بگیرم. در تلاش بودم تا اطلاعاتی درباره قرص‌های سقط جنین پیدا کنم. اما نتوانستم. در اینترنت مطالب متعددی وجود داشت که نمی‌توانستم به آنها اعتماد و اتکا کنم. با خودم فکر کردم که چه خوب بود اگر نهادی، سازمانی و یا حتی شخصی وجود داشت که به دیگران راهنمایی و مشورت ارائه می‌داد. برای مثال مشورت در زمینه چگونگی مصرف قرص‌های سقط جنین.»

مدت کوتاهی بعد از سقط خودخواسته، ویدزینسکا با زنی دیگر به نام ماگدا تماس گرفت. او نیز از فقدان اطلاعات در این حوزه خشمگین بود و با راه‌اندازی و گرداندن وبسایت آشنایی داشت. آنها با هم گروه [۵]Kobiety w Sieci را پایه‌گذاری کردند که اولین فروم اینترنتی در لهستان بود که اطلاعات مربوط به سقط جنین خودخواسته را بدون سوگیری در اختیار مخاطبان قرار می‌داد. ویدزینسکا از دل تجربه شخصی خودش سخن می‌گوید: «من نمی‌خواهم زنان دیگر هم مثل من احساس تنهایی کنند.» این وبسایت اکنون عضو شبکه بدون مرز است. به واسطه این شبکه، شش گروه در چهار کشور انگلیس، هلند، آلمان و لهستان، برای کمک به زنان لهستانی همکاری می‌کنند. این کمک‌ها شامل دسترسی به مشاوره و خدمات حمایتی برای سقط جنین خودخواسته امن در داخل یا خارج لهستان است.

در لهستان پزشک یا هر کس دیگری که سقط جنین غیرقانونی را تسهیل کند به مجازات تا ۳ سال حبس محکوم می‌شود. سازمان سقط جنین خودخواسته بدون مرز توضیح می‌دهد که خدمات خود(سفارش قرص، گرفتن وقت دکتر، یا برنامه‌ریزی سفر، …) را به طور غیرمستقیم به زنان ارائه می‌کنند و به همین ترتیب از پیگرد قانونی در امان می‌ماند. این فعالیت‌ها پرخطر به نظر می‌رسد اما کلارک توضیح می‌دهد: «ما یک خط تلفن حمایتی در لهستان داریم که توسط Kobiety w Sieci مدیریت می‌شود. وقتی که افراد با این شماره تماس می‌گیرند، به سازمان‌های دیگر عضو شبکه در خارج از لهستان وصل می‌شوند و خدماتی که نیاز دارند را دریافت می‌کنند.»

چالش‌های پاندمی کرونا

در اولین روز راه‌اندازی سقط جنین خودخواسته بدون مرز، زنی تماس گرفت تا فقط از آنها به خاطر این کار ارزشمند تشکر کند. این زن سه ماه قبل سقط جنین خودخواسته کرده بود و آرزو داشت هیچ زن دیگری آنچه را که او در تنهایی متحمل شده و پشت سر گذاشته، تجربه نکند. ویکیویز از اینکه نمی‌توانست به همه کسانی که محتاج حمایت بودند کمک کنند قلبش به درد می‌آمد اما گفت: «فکر می‌کنم با توجه به تعداد تماس‌هایی که دریافت می‌کنیم، تعداد کسانی که در سایت ثبت‌نام می‌کنند و تعداد کسانی که از طریق صفحه فیسبوک، اینستاگرام یا ایمیل پیام می‌دهند، تاکنون به خوبی پیش رفته‌ایم. کارمان خیلی زیاد است اما اینکه مردم می‌دانند که می‌توانند با ما تماس بگیرند و کمک بخواهند، عالی است.»

اما پاندمی کرونا رخ داد و به قول «کینگا جلینسگا»، کنشگر و مردم‌شناس لهستانی که ساکن آمستردام است، از بخت بد اولین اتفاقی که افتاد بسته‌شدن مرزها در اروپا بود. جلینسگا ۵ سال قبل، گروه غیرانتفاعی «زنان حامی زنان»[۶] را راه انداخت که اکنون عضو شبکه سقط جنین خودخواسته بدون مرز است. حالا که شبکه بدون مرز راه افتاده بود و اما امکان سفر برای زنان محدود شده بود. «زوزانا دیوبان»، کنشگر و آکادمیسین لهستانی که در برلین ساکن است می‌گوید: «ما از اینکه فعالیت‌هایمان متوقف شود، خیلی می‌ترسیدیم. اما در نهایت، در دوران کرونا تنها دو نفر از زنانی که برای سفر به خارج از کشور با شبکه تماس گرفته بودند، امکان درمان برون‌مرزی را پیدا نکردند.»

این استمرار فعالیت‌های شبکه از آنجا بود که کنشگران به زنان کمک می‌کردند تا قرص‌های سقط جنین خودخواسته را اینترنتی سفارش بدهند یا برای آنها اسناد و مدارک پزشکی اضطراری جور می‌کردند تا بتوانند محدودیت‌های قرنطینه را دور بزنند و سفر کنند. برای زنان زیر ۱۲ هفته، از طریق اینترنت قرص سفارش داده می‌شود تا در خانه مصرف کنند. برای سقط جنین خودخواسته در هفته چهاردهم بارداری زنان می‌توانند به آلمان سفر کنند. تا هفته ۲۲ هلند و تا هفته ۲۴ انگلیس مقصد زنان لهستانی برای دسترسی به سقط خودخواسته امن و قانونی است.

دیوبان می‌گوید: «روزهای ابتدایی قرنطینه، شدیدا اضطراب‌آور بود. اما جمع شدیم و به سرعت مشکلات را حل کردیم. بدون شبکه بدون مرز، همه‌چیز به مراتب دشوارتر می‌شد. واقعا احساس پیروزی به شما دست می‌دهد. اینکه آخر هفته از راه می‌رسد و می‌دانید ۴ نفر موفق شده‌اند به برلین بروند و به بارداری ناخواسته خود پایان بدهند و یا تعداد زیاد دیگری در لهستان به قرص سقط خودخواسته دسترسی پیدا کرده‌اند. با وجود قوانین احمقانه، سرکوبگر و مردسالار این زنان کار خود را انجام داده‌اند.»

منبع: opendemocracy

پانوشت‌ها:

[۱]  Abortion Without Borders

[2] https://www.asn.org.uk/

[3]  International Safe Abortion Day

[4] Abortion Dream Team,

[5] https://www.maszwybor.net/

[6] https://womenhelp.org/