اپلیکیشن‌های پریود؛ ابزاری برای سلامت یا جاسوسی؟
جنگ اسرائیل علیه تولیدمثل در غزه
۱۳ مرداد ۱۴۰۴
زاگاه- امروزه میلیون‌ها زن در سراسر جهان برای پیگیری چرخه قاعدگی یا تشخیص زمان تخمک‌گذاری از اپلیکیشن‌های تلفن همراه استفاده می‌کنند. این برنامه‌ها که در نگاه اول ابزاری ساده و کارآمد به نظر می‌رسند، در عمل بخشی از صنعتی در حال رشد هستند که داده‌های خصوصی کاربران را به یک کالای تجاری تبدیل کرده است. زنان در این اپلیکیشن‌ها جزئیاتی را ثبت می‌کنند که شاید حتی نزدیک‌ترین افراد زندگی‌شان نیز از آن بی‌خبر باشند؛ از تغییرات خلقی و مشکلات جسمی گرفته تا اطلاعاتی درباره بارداری یا تلاش برای باردار شدن. اما همین داده‌ها توسط شرکت‌های سازنده به شرکت‌های تبلیغاتی فروخته می‌شود و سپس محصولات و آگهی‌هایی دقیقاً متناسب با وضعیت هر زن در شبکه‌های اجتماعی برای او به نمایش درمی‌آید. به این ترتیب، شبکه‌های اجتماعی ممکن است زودتر از دوستان و خانواده شما بفهمند که باردار هستید.
یک زن در گفتگو با زاگاه در خصوص تجربه‌اش از این اپلیکیشن‌ها می‌گوید که عدم ثبت پریودش در اپلیکیشن «فلو» باعث شده تا در شبکه‌های اجتماعی برایش محتواهای مرتبط با بارداری نشان داده شود. او که تصمیم به خاتمه دادن به بارداریاش داشت می‌گوید:« مدتی پس از آنکه پریودم عقب افتاد و بعد متوجه شدم که باردارم، شبکه‌های اجتماعی بطور عجیبی محتویات مرتبط با بارداری، زایمان، زندگی نومادران و چیزهای مرتبط را به من نمایش می‌داد. یعنی صفحه اکسپلور من بدون اینکه خودم کاری کرده باشم پر شده بود از زنان باردار.» او در مورد تجربه سقط جنین و مواجههاش با محتویات شبکه‌های اجتماعی بعد از سقط جنین می‌گوید:« پس از اینکه به بارداری‌ام خاتمه دادم، باتوجه به اینکه هنوز زمان پریود جدیدم را در اپلیکیشن ثبت نکرده بودم، همچنان محتویات مرتبط با بارداری را مشاهده می‌کردم که راستش آزاردهنده بود. چون شما در روزها و شاید هفته‌های اول بعد از سقط ممکن است خودتان با سطحی از پشیمانی و سوگ مواجه باشید که نمایش چنین محتواهایی، احساسات شما را بیشتر درگیر می‌کند.»
گزارش‌های منتشرشده در روزنامه گاردین و پژوهش‌های دانشگاه کمبریج نشان می‌دهند اطلاعاتی که زنان در این اپلیکیشن‌ها وارد می‌کنند، از تغییرات خلقی و علائم جسمی گرفته تا جزئیات بارداری یا تلاش برای باردار شدن، برای شرکت‌های فناوری ارزش اقتصادی فوق‌العاده‌ای دارد. این داده‌ها به تبلیغ‌کنندگان اجازه می‌دهد تا آگهی‌هایی را دقیقاً بر اساس وضعیت زیستی و احساسی هر کاربر طراحی و عرضه کنند. پژوهشگران دانشگاه کمبریج هشدار داده‌اند که داده‌های مرتبط با سلامت زنان صدها برابر باارزش‌تر از اطلاعات معمولی مانند سن یا جنسیت در بازار تبلیغات است. آن‌ها تأکید کرده‌اند که این اطلاعات می‌تواند برای اهدافی فراتر از بازاریابی، از جمله در ارزیابی بیمه، فرصت‌های شغلی و حتی پیگردهای قانونی به کار رود. به گفته کارشناسانی که با گاردین صحبت کرده‌اند، پس از لغو حکم «رو در برابر وید» در آمریکا، بسیاری از زنان نگران شدند که داده‌های اپلیکیشن‌های ردیابی قاعدگی برای اثبات سقط جنین و پیگرد قانونی مورد استفاده قرار گیرد. همین ترس باعث شد برخی کاربران آمریکایی در همان زمان این اپلیکیشن‌ها را حذف کنند و این نگرانی‌ها حتی به بریتانیا نیز سرایت کرد.
بازار جهانی فناوری سلامت زنان که به نام «فم‌تک» شناخته می‌شود، طی سال‌های اخیر رشد چشمگیری داشته است. پیش‌بینی می‌شود ارزش این بازار تا سال ۲۰۲۷ از مرز ۶۰ میلیارد دلار عبور کند و اپلیکیشن‌های مرتبط با قاعدگی سهم بزرگی در این رشد خواهند داشت. گزارش‌های اقتصادی نشان می‌دهد که ارزش بازار اپ‌های قاعدگی که در سال ۲۰۲۴ حدود ۱.۶ میلیارد دلار برآورد شده، تا سال ۲۰۳۰ می‌تواند به بیش از پنج میلیارد دلار برسد. چنین رشدی، جذابیت اقتصادی این بخش را برای سرمایه‌گذاران و شرکت‌های تبلیغاتی دوچندان کرده است.
اما مسئله فقط به تبلیغات هدفمند محدود نمی‌شود. طبق گزارش هاف‌پست و تایمز لندن، داده‌های حساس مربوط به پایان ناگهانی بارداری، تغییرات چرخه یا نشانه‌های مربوط به سلامت باروری می‌تواند به عنوان مدرک در دادگاه‌ها نیز مورد استناد قرار گیرد. چنین احتمالی باعث شده نهادهای مدنی و گروه‌های مدافع حقوق زنان نسبت به نبود شفافیت کافی در سیاست‌های حفظ حریم خصوصی این اپ‌ها اعتراض کنند. بسیاری از این اپلیکیشن‌ها در سیاست‌هایشان حق گسترده‌ای برای تبادل داده با شرکای تجاری یا حتی فروش اطلاعات به اشخاص ثالث را برای خود محفوظ می‌دارند، در حالی که کاربران اغلب با یک کلیک ساده همه این شرایط را می‌پذیرند، بی‌آنکه از پیامدهای احتمالی آن آگاه باشند.
در این میان، برخی کارشناسان حوزه بهداشت عمومی پیشنهاد کرده‌اند که نهادهای دولتی و نظام‌های سلامت ملی خودشان اپلیکیشن‌های ردیابی قاعدگی را توسعه دهند تا جایگزینی امن‌تر برای نمونه‌های تجاری باشد. در بریتانیا، گروهی از متخصصان به گاردین گفته‌اند که سرویس سلامت همگانی (NHS) می‌تواند اپ‌هایی طراحی کند که داده‌ها را صرفاً برای اهداف پزشکی ذخیره کرده و به هیچ وجه در دسترس شرکت‌های تبلیغاتی یا دیگر ذینفعان قرار ندهد. این پیشنهاد با هدف بازگرداندن اعتماد زنان به ابزارهای دیجیتال سلامت مطرح شده است. بررسی‌های فنی مستقل نشان می‌دهد که بسیاری از این اپلیکیشن‌ها علاوه بر مشکلات حقوقی، از نظر امنیت سایبری نیز وضعیت مناسبی ندارند. پژوهشی که در سال ۲۰۲۴ منتشر شد نشان می‌دهد بیش از نیمی از این برنامه‌ها دارای آسیب‌پذیری‌هایی هستند که در دسته تهدیدهای شناخته‌شده OWASP قرار می‌گیرند. چنین ضعف‌هایی می‌تواند راه را برای نفوذ هکرها یا نشت اطلاعات باز کند، موضوعی که با توجه به حساسیت بالای داده‌های قاعدگی می‌تواند پیامدهای سنگینی برای کاربران داشته باشد.
آنچه امروز در پس ظاهر ساده اپلیکیشن‌های قاعدگی می‌بینیم، بخشی از یک ساختار بزرگ‌تر است که بدن و زندگی زنان را به منبع سود اقتصادی تبدیل کرده است. اگرچه این ابزارها می‌توانند برای بسیاری از کاربران مفید باشند، اما غفلت از ابعاد پنهان آن‌ها می‌تواند هزینه‌های سنگینی به همراه داشته باشد. شفافیت بیشتر، قوانین سخت‌گیرانه‌تر در زمینه حفاظت از داده و توسعه جایگزین‌های امن، راهکارهایی است که کارشناسان پیشنهاد می‌کنند تا سلامت و امنیت زنان قربانی یک تجارت پرمنفعت نشود.
