راهکارهایی در راستای کمک به زنان در ایران و منطقه برای دسترسی به حق سقط جنین (بخش اول)
فراتر از خشکی واژن و گُرگرفتگی؛ مخاطرات پساقاعدگی برای سلامت روان
۰۸ شهریور ۱۴۰۲
دادگاه عالی مکزیک از پایان خودخواسته بارداری جرم‌زدایی کرد
۱۶ شهریور ۱۴۰۲
در گفتگو با ورونیکا کروس، مدیر سازمان فمینیستی Las Libres
کنشگر حوزه سقط جنین در مکزیک و یکی از ده زن منتخب مجله TIME در سال ۲۰۲۳
تهیه: فاطمه حسین‌زاده
زاگاه- سناریوی اول: کودک دختر توسط پدرش مورد تجاوز قرار گرفته است و برای گزارش جرم به پلیس مراجعه می‌کند. او و همراهانش می‌دانند که از لحاظ قانونی، قربانیان تجاوز از حق دسترسی به سقطجنین برخوردارند، اما ماموران پلیس به او می‌گویند که سقطجنین کلا غیرقانونی است و او را به درمانگاه نمی‌فرستند. به جای آن، کودک قربانی تجاوز را به اردوگاه تحت نظارت یک سازمان مخالف سقطجنین می‌فرستند تا ماه‌ها تحت نظر قرار بگیرد و جنین حاصل از تجاوز را به دنیا بیاورد.
سناریوی دوم: زن به‌دلیل مشکلات اقتصادی تمایل به داشتن فرزند دیگری ندارد. او که ناخواسته باردار شده است، تصمیم به سقطجنین می‌گیرد. پلیس محلی، او را به جرم قتل یک خویشاوند به زندان می‌اندازد. این زن و زنانی در شرایط مشابه او، بدون دسترسی به وکیل به‌دلیل فقر، سال‌های عمر خود را پشت میله‌های زندان می‌گذرانند.
وقتی مجریان قانون از انجام وظیفه خود سر باز می‌زنند و حتی زن ها را به‌دلیل سقطجنین زندانی می‌کنند، چه باید کرد؟ پاسخ فعالان و وکلای زن سازمان Las Libres (زنان آزاد) در ایالت گواناخواتوی مکزیک به این سوال، سال‌ها تلاش و مبارزه برای اثبات بی‌گناهی ۹ زن زندانی محکوم به ۲۵ تا ۳۰ سال حبس بود که به رهایی آنها ختم شد؛ برگ سبزی در دفتر جنبش فمینیستی مکزیک. گوستاوو مونتانیا سینماگر کلمبیایی این داستان را در مستندی دیدنی به تصویر کشیده است.
تظاهرات فمینیستی برای آزادی زنان زندانی به دلیل سقطجنین در Guanajuato مکزیک ، سال ۲۰۱۰ – عکس اهدایی از لس لیبرس
آزادی Yolanda Martinez (با مشت بلندکرده) از زندان گواناخواتو در سپتامبر ۲۰۱۰ و بعد از بیش از ۶ سال به جرم سقط جنین، منبع: خورنادا. در لحظه آزادی‌اش رو به رسانه‌ها فریاد می‌زند:« آزاد شدم چون بی‌گناه هستم. عدالت برایم اجرا شد!»
در‌حال‌حاضر لس لیبرس یکی از شناخته‌شده‌ترین سازمان‌های فمینیستی فعال در حوزه حق سقطجنین در سطح جهان است که علاوه‌بر مکزیک، با گروه‌های فمینیستی در سایر کشورها نیز همکاری می‌کند. تابستان ۱۴۰۱ به دعوت زاگاه به گفتگو با ورونیکا کروس مدیر و از موسسین این سازمان نشستم. با برخاستن جنبش «زن، زندگی، آزادی» در سرزمین مادری، تکمیل مقاله تا به امروز به تاخیر افتاد. آنچه می‌خوانید، آتش سر برآورده از خاکستر سال گذشته با امید به پیشبرد وضعیت حقوق زنان در ایران و منطقه است
گذری مختصر بر تاریخچه مبارزات فمینیستی برای حق سقطجنین در مکزیک
در دهه ۷۰ میلادی، همزمان با موج دوم فمینیستی در مکزیک، سقطجنین در سراسر کشور به‌عنوان جرم شناخته می‌شد و تنها در چند مورد استثنا مانند خطر جان مادر یا تجاوز منع قانونی وجود نداشت. در این دوران اولین زمزمه‌های مطالبات فمینیستی نسبت به حق سقطجنین، به‌خصوص بحث جرم‌زدایی از آن آغاز شد که دهه‌ها به طول انجامید. در سال‌های پایانی دهه ۹۰، تشکل‌های فمینیستی متمرکز بر حق فرزندآوری بدون اجبار (maternidad voluntaria) و دسترسی به قرص‌های جلوگیری از بارداری شکل گرفتند. همزمان برخی فمینیست‌ها تمرکز فعالیت خود را بر کمک به قربانیان تجاوز برای دسترسی به خدمات درمانی سقطجنین گذاشتند که سازمان لس لیبرس دقیقا در همین فضا و دوره شکل گرفت.
مکزیک یک کشور فدرالی است و تغییر قوانین در پایتخت معمولا الگویی برای تغییر در سایر ایالات است. بنابراین مبارزه فمینیستی برای جرم‌زدایی از سقطجنین، ابتدا بر مکزیکوسیتی تمرکز داشت. ازآنجاکه مردم با قربانیان تجاوز همدردی بیشتری داشتند، فمینیست‌ها تلاش‌های خود را بر این تبصره معطوف کردند. با همراهی بیشتر جامعه و پیگیری‌های بسیار در سال ۲۰۰۷، سقطجنین تا هفته دوازدهم بارداری در مکزیکوسیتی جرم‌زدایی و سپس قانونی شد. براین‌اساس، مراکز درمانی دولتی در پایتخت موظف شدند تا خدمات رایگان ویژه متقاضیان سقطجنین را به آنها ارائه دهند. این در حالی بود که سقطجنین در ۳۲ ایالت دیگر کشور همچنان جرم‌انگاری شده و زنان حتی با مجازات حبس مواجه می‌شدند. زنانی که تمکن مالی و امکان سفر داشتند برای دسترسی به خدمات سقطجنین به مکزیکوسیتی سفر می‌کردند یا در ایالت خود به‌صورت زیرزمینی سقطجنین انجام می‌دادند.
شرایط در پایتخت اما آسان نبود. در واکنش به جرم‌زدایی از سقطجنین در مکزیکوسیتی، موجی از حملات محافظه‌کارانه از سوی ۲۰ ایالت کشور به‌راه افتاد. کمیسیون ملی حقوق بشر و دادستانی کل دادگستری، تقاضای جرم‌انگاری سقطجنین را به دادگاه عالی کشور فرستادند تا از ثبت قانون جدید در قانون اساسی جلوگیری کنند. پس از یک سال کشمکش قانونی، کنشگران فمینیست موفق شدند با ارائه استدلال‌های حقوقی بر مبنای استانداردهای حقوق بشر از این قانون محافظت کنند. تصویب این قانون در پایتخت اثر مثبت نمادین و بزرگی برای سایر ایالات داشت. ۱۱ سال طول کشید تا دومین ایالت، اوآخاکا (Oaxaca)که یکی از محروم‌ترین ایالات کشور است همین قانون را تصویب کند. در حال حاضر ۱۱ ایالت از ۳۳ ایالت موفق به قانونی‌کردن سقطجنین تا هفته دوازدهم بارداری شده‌اند و تلاش برای قانونی‌سازی در تمامی ایالت‌ها ادامه دارد. در سال ۲۰۲۱، دادگاه عالی کشور جرم‌انگاری سقط جنین را در تمامی کشور خلاف قانون اساسی اعلام کرد که درنتیجه آن دیگر هیچ‌کس نباید بابت انجام سقطجنین، مورد پیگرد قانونی قرار بگیرد.
راهپیمایی زنان در حمایت از قانونی‌شدن سقطجنین در مکزیکوسیتی، ۱۸ آگوست ۲۰۱۸. (منبع: روزنامه MILENO)
امروزه رنگ سبز نمادی از مبارزه برای حق سقطجنین است که از سال ۲۰۰۳ ابتدا در آرژانتین و کم‌کم در سراسر آمریکای لاتین و ایالات متحده رایج شد. بنر سبز جلوی تصویر با شعار “Para nuestro derecho a decider; aborto legal, Seguro y gratuito” یعنی «برای حقمان در تصمیم‌گیری، سقطجنین قانونی، ایمن و رایگان»، اشاره به سه خواسته فمینیستی در رابطه با حق سقطجنین دارد: ۱) بدون هرگونه منع یا مجازات قانونی بودن؛ ۲) ایمن بودن، چون جان دختران و زنان بسیاری با سقط‌جنین‌های زیرزمینی در خطر قرار می‌گیرد؛ و ۳) رایگان بودن، چون بسیاری امکان مالی انجام سقط جنین پزشکی را ندارند و از آنجا که سقطجنین با سلامت زنان مرتبط است، بایستی رایگان باشد.
مختصری درباره ورونیکا کروس: از مددکاری اجتماعی تا مدیریت سازمان لس لیبرس
«من نمی‌دانم که آدمیزاد این‌طوری به‌دنیا می‌آید یا این‌طور می‌شود، چون در خانواده‌ام الگوی خاصی نداشتم. اما از همان کودکی دو چیز را دوست نداشتم: بی‌عدالتی و فقر. وقتی هم‌کلاسی‌هایم پول نداشتند چاشت بخرند یا برایم تعریف می‌کردند که پدرهایشان، مادرانشان را کتک می‌زدند، اذیت می‌شدم. با خودم فکر می‌کردم که من چه می‌توانم بکنم؟»
ورونیکا تنها هفت سال داشت که سوار بر دوچرخه به درخواست مادرش از خانه یک همسایه به دیگری رکاب می‌زد تا قسط قرض‌الحسنه هفتگی زنان محله را جمع کند. او متوجه شد که اکثر این زنان بی‌سواد و تحت خشونت خانگی بودند. ساعت‌ها پای درددل این زنان می‌نشست و باوجود سن کمی که داشت به آنها توصیه‌هایی می‌کرد تا از خشونت در امان بمانند. هیچ‌وقت اولین زنی را که به او گفت «آنچه به من یاد دادی به دردم خورد» از خاطر نبرده است. ورونیکا که در آستانه ۵۱ سالگی این خاطرات را برایم تعریف می‌کند حتی خودش هم باورش نمی‌شود که چطور یک کودک توانست در بهبود شرایط زندگی انسانی دیگر اینقدر تاثیرگذار باشد. کنشگری اجتماعی از سن پایین، راه را برای مشارکت اجتماعی ورونیکا در سطوح گسترده‌تر در دوران جوانی باز کرد. او تحصیلات متوسطه را در مدرسه کاتولیک دخترانه‌ای تحت آموزش راهبه‌ها گذراند و از آنها یاد گرفت چطور به اقشار فقیرتر جامعه کمک کند. در همان زمان تصمیم گرفت به زنان خواندن و نوشتن یاد دهد. اسم او دهان‌به‌دهان بین زنان چرخید و آنقدر محبوب شد که تمام بعدازظهرها کارش شده بود از محله‌ای به محله‌ای دیگر رفتن و کمک به سوادآموزی زنان. شاید در همان دوران آموخت که زنان به صورت شبکه‌ای از یکدیگر حمایت می‌کنند و همین الگو را سال‌ها بعد برای راه‌اندازی شبکه همراهی سقطجنین به‌کار گرفت. در دبیرستان رشته مددکاری اجتماعی خواند و در کنار همفکرانش در پروژه‌های عدالت اجتماعی همچون ساخت مسکن برای اقشار کم‌برخوردار شهری و روستایی مشارکت داشت. وقتی در آستانه ۳۰ سالگی با همیاران فمینیستش تصمیم به شروع لس لیبرس گرفتند، توشه او مملوء از تجربه کنشگری اجتماعی در جامعه، به‌خصوص با اقشار کم‌برخوردار بود.
در سال ۱۹۹۵، چهارمین کنفرانس جهانی زنان در پکن برگزار شد و جمعی از فمینیست‌های مکزیکی در آن شرکت کردند. پس از بازگشت، این زنان بسیاری از سازمان‌ها و افرادی که بر حقوق زنان متمرکز بودند را دور هم جمع کردند و در مورد ۱۲ برنامه کنفرانس با آنها صحبت کردند. ورونیکا می‌گوید: «آنجا اولین جایی بود که با فمینیسم آشنا شدم و فهمیدم که من تنها نیستم. فهمیدم که تلاش‌هایم برای ازبین‌بردن بی‌عدالتی‌هایی که در زندگی زنان دیده بودم، نام دارد و افراد بسیاری در جهان برای بهبود شرایط زنان تلاش می‌کنند. پنج سال بعد در سال ۲۰۰۰ تصمیم گرفتم که روی حق سقطجنین تمرکز کنم و با کمک شش زن دیگر، سازمان لس لیبرس را بنا کردیم.»
لس لیبرس یک نمونه از شبکه‌های همراهی موجود در مکزیک است که تاکنون به هزاران نفر حمایت و خدمات سقطجنین ارائه کرده است. شبکه همراهی یا acompañamiento شبکه‌ای از افراد است که به دختران و زنانی که قصد سقطجنین دارند خدمات رایگان متعددی از جمله مشاوره پزشکی یا روانشناسی، دارو، حمایت عاطفی و غیره ارائه می‌دهند. این خدمات مبتنی بر کنشگری مستقل و جامعه‌محور و عاری از هرگونه انگ، قضاوت و خشونتند. شواهد نشان می‌دهد که سقطجنین با قرص از طریق شبکه‌های همراهی بسیار ایمن و موثر است. کسانی که افراد را همراهی می‌کنند از قبل آموزش‌های لازم را دیده و داروهای موردتایید سازمان بهداشت جهانی (قرص میزوپروستول تحت نام تجاری سیتوتک Cytotec) را ارائه می‌دهند. شبکه‌های همراهی فعال در مکزیک همواره در حال همکاری با سایر کشورهای امریکای لاتین هستند، اما لس لیبرس در سال‌های اخیر به طور مشخص مشغول کمک دختران و زنان در کشورهای امریکای مرکزی، اروپا و به ویژه ایالات متحده است.
در بخش دوم مقاله می توانید گفتگویم با ورونیکا کروس را بخوانید یا به نسخه صوتی متن در کانال تلگرام زاگاه گوش دهید. گفتگوی پیش رو حاصل چندین مصاحبه از سال گذشته تا به امروز است و مورد ویرایش های لازم قرار گرفته است.
*بخش دوم که شامل مصاحبه با ورونیکا کروس به زودی منتشر می‌شود.
